Zarządzanie kapitałem intelektualnym przedsiębiorstwa

W dyskusji dotyczącej stanu polskiej gospodarki padają różnego typu tezy definiujące główne przyczyny złej kondycji przedsiębiorstw. Przedsiębiorcy za główne bariery rozwojowe podają: niestabilne prawo finansowe, zbyt wysokie podatki i inne obciążenia, rygorystyczne przepisy celne, wysokie oprocentowanie kredytów, silny pieniądz krajowy, itp.

Ta grupa przyczyn wiąże się z określoną polityką makroekonomiczną państwa. I w przypadku małej liczby podmiotów gospodarczych, słabych, które cechuje mały obrót gospodarczy trudno o zmianę podstawowych parametrów makroekonomicznych.

W jakim kierunku zatem powinny podążać polskie przedsiębiorstwa i polska gospodarka? Odpowiedź jest jasna. Polskie przedsiębiorstwa i instytucje powinny zwiększać wartość tzw. kapitału intelektualnego.

Czym jest kapitał intelektualny? Jak go diagnozować? Jak nim zarządzać? Jak go mierzyć? W przypadku spółek akcyjnych notowanych na giełdach, pomiar kapitału intelektualnego jest relatywnie prosty. Stosuje się miernik MVA (Market Value Added) - rynkowej wartości dodanej. 

MVA jest definiowana jako nadwyżka wartości rynkowej przedsiębiorstwa nad wartością zainwestowanego w przedsiębiorstwie kapitału. Ponieważ w spółkach akcyjnych wartość rynkowa kapitału własnego równa się iloczynowi ceny rynkowej jednej akcji i liczby wyemitowanych akcji to MVA jest równe:

 

RYNKOWA WARTOŚĆ DODANA (MVA) = CENA RYNKOWA AKCJI x LICZBA AKCJI - WARTOŚĆ KSIĘGOWA KAPITAŁU WŁASNEGO

MVA jest różnicą pomiędzy wartością całkowitych wpływów gotówkowych, jakie mogliby uzyskać wszyscy akcjonariusze wycofując swój kapitał z przedsiębiorstwa, a kwotą zaangażowaną przez nich uprzednio poprzez zakup emitowanych akcji i reinwestowanie zysków. Co generuje w przedsiębiorstwie rynkową wartość dodaną?

Źródłami MVA są: projekty innowacyjne, aktywa rynkowe obejmujące - nabywców, technologie, dystrybucję, sprzedaż.

Wśród mechanizmów konwersji aktywów rynkowych i projektów innowacyjnych na zdyskontowany strumień przepływów pieniężnych można wymienić: procedury sprzedaży, licencje, przedsięwzięcia joint - venture, alianse strategiczne, integracja bieżących przedsięwzięć gospodarczych, kreowanie nowych produktów i usług, darowizny, subwencje, itp.

WARTOŚĆ RYNKOWA PRZEDSIĘBIORSTWA =  WARTOŚĆ AKTYWÓW (RZECZYWISTYCH) +  WARTOŚĆ ZDYSKONTOWANYCH STRUMIENI PIENIĘŻNYCH GENEROWANYCH W PRZYSZŁOŚCI PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWO

 

WARTOŚĆ ZDYSKONTOWANYCH STRUMIENI PIENIĘŻNYCH GENEROWANYCH W PRZYSZŁOŚCI PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWO =  NPV PRZEDSIĘWZIĘĆ INNOWACYJNYCH + NPV PRZEDSIĘWZIĘĆ ZWIĘKSZAJĄCYCH AKTYWA RYNKOWE + NPV PRZEDSIĘWZIĘĆ ZWIĘKSZAJĄCYCH KAPITAŁ STRUKTURALNY PRZEDSIĘBIORSTWA

Aby przedsiębiorstwo mogło wykazać dodatkowe strumienie NPV generowane przez różnorodne przedsięwzięcia w przyszłości musi posiadać tzw. kapitał intelektualny.

Jednym z pierwszych modeli klasyfikacyjnych kapitału intelektualnego była struktura opracowana w szwedzkiej firmie ubezpieczeniowej SKANDIA. W skład kapitału intelektualnego Leif Edvinsson zaliczył: kapitał pracowniczy oraz kapitał strukturalny, który z kolei podzielił na kapitał nabywców (klientów) oraz kapitał organizacyjny. W skład kapitału organizacyjnego wchodzą: kapitał innowacyjny i kapitał procesów organizacyjnych oraz technologicznych.

Wg innych autorów (Roos) kapitał strukturalny dzieli się na kapitał relacyjny, organizacyjny i kapitał procesów rozwojowych.
Jeszcze inny podział kapitału strukturalnego (wg Luiz Antonio Joia) kapitał strukturalny dzieli się na kapitał innowacyjny, kapitał procesów organizacyjnych i kapitał relacyjny.

Strategie przedsiębiorstw uwzględniające rozwój kapitału intelektualnego powinny zawierać cele strategiczne, które są skoncentrowane na rozwoju poszczególnych składowych teorii kapitału. I tak rozwój kapitału pracowniczego wiąże się z realizacją takich celów jak: nabywanie nowych umiejętności potrzebnych do realizacji nowych przedsięwzięć gospodarczych, zatrudnianie nowych pracowników, których cechuje sieć powiązań i relacji tworzących np. nowe kanały dystrybucji, uaktywnianie relacji międzynarodowych, dzięki którym odbywać się może proces ujawniania tzw. "wiedzy ukrytej".

W zakresie rozwoju kapitału innowacyjnego mogą być stwarzane cele strategiczne dotyczące: projektowania nowych wyrobów, opracowywania rozwiązań patentowych, wzoró w użytkowych, badań nad rozwojem nowych technologii itp.

W zakresie rozwoju kapitału procesów organizacyjnych i technologicznych można zdefiniować cele dotyczące: opracowania systemu TQM (Total Quolity Management), czy też systemów na zgodność z normami ISO 9000 - 2000 lub innymi, wprowadzania systemów informatycznych, zarządzania bazami danych np. MRP, ERP, wprowadzania systemów informacyjnych (strony www, poczta elektroniczna, e-comerce, itp.) wprowadzanie systemów symulacyjnych i wspomagania podejmowania decyzji, itp.

W zakresie rozwoju kapitału relacyjnego można zdefiniować następujące cele: tworzenie spółek i przedsięwzięć typu joint-venture, podpisanie umów związanych z aliansami strategicznymi, zakupu lub przejęcia firmy, wysłanie pracowników na staż do innych przedsiębiorstw lub instytucji, kupna licencji lub patentów, projektowanie i finansowanie wspólnych przedsięwzięć z innymi podmiotami gospodarczymi (umowy franchisingu).

W zakresie rozwoju kapitału nabywców (klientów) można zdefiniować cele dotyczące: akcji informacyjnych, kampanii reklamowych i promocyjnych, podpisywania umów dot. ciągłości dostaw, udzielania kredytów, pożyczek, itp., akcji charytatywnych, imprez kulturalnych, itp., badań rynkowych.

Zarządzający przedsiębiorstwem powinni przeprowadzić diagnozę swojego kapitału intelektualnego. Dokonać identyfikacji poszczególnych jego elementów strukturalnych a następnie wyznaczyć strategię rozwojową przedsiębiorstwa tak, aby uzyskać określoną wartość rynkową przedsiębiorstwa. Różnica pomiędzy aktualną wartością rynkową przedsiębiorstwa a docelową stanowi parametr określający strategię przedsiębiorstwa. 

Jan Andreasik